Nghệ tây là loại cây được trồng lâu đời có nguồn gốc ở Tây Á và Địa Trung Hải, hiện được trồng nhiều ở Iran, Hy Lạp, Ấn Độ, Tây Ban Nha, Thổ Nhĩ Kỳ.

Gia vị ưa thích của giới quý tộc

Nghệ tây đã xuất hiện từ thuở bình minh của lịch sử nhân loại. Ở tây bắc Iran, các nhà khảo cổ học đã tìm thấy các hang động với hình ảnh 50.000 năm tuổi có chứa các chất màu son của nhụy hoa nghệ tây. Trên đảo Thera của Hy Lạp, ở biển Aegean, những bức tranh tường 3.500 năm mô tả một nữ thần Minoan giám sát việc sản xuất và áp dụng một loại thuốc được làm từ hoa nghệ tây.

Người Ả rập xưa đã dùng hoa nghệ tây để trang điểm mí mắt và sơn móng tay, trong khi các anh hùng thì dùng nó để nhuộm áo của họ, tượng trưng cho sự vẻ vang, vinh quang.

Tại Trung Quốc, từ năm 2600 TCN đã đề cập đến tác dụng chữa bệnh của nghệ tây trong một cuốn sách. Người Ai Cập dùng nó để chữa bệnh, làm nước hoa, thuốc nhuộm và nấu ăn. Người Ba Tư cổ đại tin rằng nhụy hoa nghệ tây chữa được chứng trầm cảm và thường pha vào trà nóng.

Vào thế kỷ VIII, người Hồi giáo mang thứ gia vị này đến Tây Ban Nha và nó được sử dụng trong các món ăn cao cấp cho đến nay. Vua Henry VIII của Anh từng dọa giết bất kỳ ai pha trộn nhụy hoa nghệ tây với những loại gia vị rẻ tiền hơn.

Lý do nhuỵ hoa nghệ tây có giá thành đắt đỏ

Nhụy hoa nghệ tây cũng là một trong những loại thực phẩm đắt nhất thế giới. Thậm chí, giá trị của nó còn cao hơn trứng cá muối, đậu vani hảo hạng, wasabi và bất kỳ thực phẩm nào bạn có thể nghĩ tới. 

Nhụy hoa nghệ tây được lấy từ phần nhụy đã sấy khô của nghệ tây - crocus sativus. Để thu được 500g nhụy hoa tươi, người ta cần đến khoảng 36.000 bông hoa nghệ tây. Nếu muốn thu hoạch 500g nhụy hoa khô thì phải cần đến 70.000 bông hoa.

Ngoài ra, hoa nghệ tây rất mỏng manh và nhụy hoa là những gì tinh túy nhất bên trong. Để tách phần nhụy là 3 sợi nhỏ màu đỏ bên trong bông hoa cần một bàn tay khéo léo và kiên nhẫn. Thông thường sẽ mất khoảng 15-20 ngày để có được 500g nhụy hoa nghệ tây.

Trồng hoa nghệ tây cần chú ý đến điều kiện thời tiết vì chúng không thể tiếp xúc với ánh sáng mặt trời hay chịu nhiệt độ lạnh. Hoa nghệ tây được trồng vào mùa hè, thu hoạch vào giữa và cuối mùa thu. Nhụy hoa nghệ tây phải được thu hoạch trước khi mặt trời mọc để tránh bị hư hại bởi sức nóng của ánh sáng mặt trời.

Phần lớn hoa nghệ tây được trồng chủ yếu ở Iran, Ấn Độ, Tây Ban Nha và Hy Lạp. Trong số 300 tấn nghệ tây được thu hoạch mỗi năm, khoảng 90% được trồng ở Iran. Nhụy nghệ tây tốt nhất và đắt nhất thế giới đến từ bang Kashmir của Ấn Độ. Giá của chúng có thể lên tới 1.500 USD (khoảng 34,5 triệu đồng) cho 500g.

Giá trị trong ẩm thực và y học

Trong ẩm thực, saffron tạo nên hương vị và màu sắc đặc biệt cho các món ăn cao cấp của Pháp, Ấn Độ, Italia, Thụy Điển, Tây Ban Nha… Hương thơm của nhụy hoa nghệ tây gợi mùi mật ong thoang thoảng với đặc trưng là mùi kim loại cùng với mùi cỏ hay cỏ khô, hơi ngọt, tạo cho thực phẩm một màu vàng cam rực rỡ.

Nhụy hoa nghệ tây có chứa nhiều flavonoid, vitamin và apocarotenoid nên cả y học cổ truyền và y học hiện đại đều sử dụng với tác dụng an thần, trừ đờm, kích thích tình dục, trị những bệnh như tiêu chảy, tổn thương tim, hạ đường huyết, giảm mỡ máu, tăng miễn dịch, đậu mùa, cảm lạnh, sỏi thận, nghiện rượu, chuột rút, chứng mất ngủ, tiểu đường, hen suyễn và trầm cảm, thậm chí có thể làm chậm sự tiến triển của bệnh Alzheimer và ung thư.

Y học hiện đại cũng thừa nhận saffron là một chất chống oxy hóa mạnh có thể làm giảm đau và viêm.

Tính chống lão hóa của nó đã được các mỹ nhân thời xưa dùng để làm đẹp, trong đó có Cleopatra.

Tinh dầu nghệ tây với hơn 150 chất thơm dễ bay hơn, trong đó thành phần chính là safranal (mùi thơm), picrocrocin (vị đắng) và crocin (màu sắc), cùng với các carotenoid và terpen khác có tính kháng khuẩn, kháng nấm, chống oxy hóa là một trong những loại tinh dầu có tác dụng tốt dùng để bảo quản thực phẩm.

Các bộ phận của nghệ tây như nhụy hoa, lá, củ, cánh hoa cũng có chứa các hoạt chất chống oxy hóa (phenol, flavonoid và carotenoid), tuy nhiên ở nhụy hoa là cao nhất.

Dù tác dụng trong ẩm thực và y học của saffron đã được công nhận, nhưng cần cân nhắc khi sử dụng thường xuyên. Vì nếu mua saffron để dùng trong ẩm thực để nâng tầm món ăn, tăng tác dụng tốt cho sức khỏe qua ăn uống thì không cần đến quá nhiều thứ gia vị này. Nếu mua với mục đích làm thuốc chữa bệnh thì quá tốn kém vì để đạt được hiệu quả chữa bệnh cần lượng đủ nhiều và dùng thường xuyên. 

Thị trường nhụy hoa nghệ tây phức tạp vì lợi nhuận kinh tế mà bị làm giả rất nhiều. Nếu mua phải hàng kém chất lượng có thể gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe. Thực tế, việc làm giả Saffon đã có lịch sử lâu dài và tiếp diễn đến ngày nay. Lần đầu tiên nhụy hoa nghệ tây giả bị phát hiện là vào thời Trung cổ ở Châu Âu. Các phương pháp thường thấy bao gồm trộn lẫn với các tạp chất như củ cải đường, sợi xơ quả lựu, sợi lụa nhuộm đỏ, hoặc phần nhị màu vàng không mùi vị của hoa nghệ tây. Đặc biệt, nhụy hoa nghệ tây dạng bột càng dễ bị làm giả với các chất độn là bột nghệ, bột ớt…